Dementie en spiritualiteit

Een lezer hier vroeg:

Als maatschappelijk werkende in een verpleeghuis had ik vorige week een gesprek met een echtgenote van een mijnheer die bij ons op de psychogeriatrische afdeling is opgenomen. Deze mevrouw bleek geen behoefte aan de meest voorkomende ondersteuning te hebben bij het verwerken van het verlies van haar man door de dementie. Ook geen informatie zoals in de Alzheimercafes of lotgenotencontact.

Ik had een bijzonder gesprek met haar, waarbij ze vertelde geïnteresseerd te zijn in het uitzoeken van de les die zij had te leren in deze situatie. Deze ontmoeting heeft mij ook in beweging gezet. Vandaar dat ik met het trefwoord dementie al googelend op jou site uitkwam. Je noemt je oma en het uitje, verder lijkt het niet relevant, maar misschien heb je je al eens verdiept in het mensbeeld vanuit spirituele richtingen als antroposofie of theosofie en wat daar over het dementeringsproces wordt gezegd. Waarbij ik me bewust ben van de diverse kanten van de kwestie, enerzijds het lijden van beide partners, ieder vanuit hun verschillende positie en levensopdrachten. Anderzijds dus mijn nieuwsgierigheid naar een niet klinische kijk vanuit andere stromingen die mogelijk een steun kunnen bieden en leiden naar een meer zingevende benadering van het drama wat dementie heet.

Over dementie wordt, voor zover ik weet, niet veel gezegd in de theosofische literatuur. Persoonlijk denk ik hier behoorlijk medisch over: het brein sterft af, waarbij de ‘hogere’ mentale functies als eerste verdwijnen. Dat wil zeggen: abstract denken wordt steeds lastiger, praten wordt in een later stadium een probleem – en meest bekend – het geheugen neemt ook af.

Wat opvalt bij mijn grootmoeder is dat het emotionele een stuk sterker blijft. Ik denk dat het hier mee te maken heeft dat sommige mensen die laatste jaren als een nieuwe kans voor de relatie met hun moeder / grootmoeder ervaren: Het denken zit minder in de weg en daardoor wordt duidelijker wat de onderliggende emotie is. Bij mijn grootmoeder bijvoorbeeld – het is wat treurig voor de familie dichterbij, maar ze praat het meest over die twee zoons met wie ze de afgelopen 50 jaar de meeste ruzie en onenigheid gehad heeft.

Ik denk dat je het in die zin behoorlijk breed kunt trekken: wie een ambivalente relatie heeft met een ouder zal waarschijnlijk de neiging hebben die te vermijden als er dementie op treedt. Maar er is een kans dat de dementie juist ruimte schept om het goed te maken. Aan de andere kant, het is niet meer helemaal dezelfde persoon die daar zit. En als je met tegenzin gaat, kun je beter niet gaan, want juist die emotie is het enige wat ze nog WEL feilloos aanvoelen.

Bij mijn grootmoeder: woorden worden steeds minder belangrijk. De toon van de stem, een aanraking op zijn tijd, een hand vasthouden, muziek – dat komt binnen. Maar een inhoudelijk gesprek, dat wil niet meer.

Het is zelfs zo dat mijn grootmoeder met haar beste vriendin in het verpleeghuis heel gezellig babbelt – waarbij ze, als je naar de woorden luistert, volledig langs elkaar heen praten. Maar omdat de lichaamstaal, de toon en dergelijke allemaal klopt, zijn ze allebei heel tevreden.

Ik weet niet of dit heel veel met spiritualiteit te maken heeft. Ik heb het wel laatst bij een lezing over het Boeddhistische concept ‘Leegte’ gebruikt als voorbeeld: je moet om kunnen gaan met de veranderingen die zo iemand door maakt, om in het moment bij die persoon te kunnen zijn zoals ze op dat moment zijn. Als ik vast zat in hoe mijn grootmoeder 5 jaar geleden was toen ik bij haar in huis kwam, zou ik het nu niet aan kunnen zien. Ik geef daar genoeg om om treurig bij het verpleeghuis weg te gaan, maar ik kan ook wel weer genieten van de mooie momenten nu.

Wat de spirituele lessen die je van alzheimers kunt leren betreft, ze volgen misschien toch wel uit bovenstaande:

  • Geduld met iemand met afnemende mentale vermogens
  • Leven in het nu, in plaats van in het beeld dat je van iemand hebt
  • Bewust bezig zijn met je emotionele reactie, zodat je vanuit je kern leeft
  • – en misschien kan wat er mis was in de relatie gedeeltelijk genezen worden

5 gedachten aan “Dementie en spiritualiteit”

  1. Misschien heb ik het hier al eerder verteld, maar inderdaad kreeg ik beter (emotioneel) contact met mijn moeder nadat ze een zekere mate van dementie had bereikt.

    Voor een van mijn broers gold het andersom. Hij was degene die o.a. haar geld beheerde toen zij daar niet meer toe in staat was. In het begin maakte ze hem zwart bij anderen en omdat haar dementie toen nog niet zo duidelijk zichtbaar was, werd ze geloofd. Dat was voor hem erg moeilijk om mee om te gaan. Vooral omdat het hier om kerkgenoten ging en hij en mijn moeder nog de enige kerkgangers van ons gezin waren. Het was dus zijn woord tegen het hare.

    Maar het dementieproces gaat niet altijd hetzelfde. Als ik aan de verhalen denk over mijn grootmoeder – nou die was erg ver weg hoor. Daar was helemaal geen contact meer mee mogelijk. Erg triest.

    Overigens heeft iedereen recht op de ruimte om te veranderen. In feite kun je van niemand het beeld ‘vastzetten’. Eigenlijk zou je helemaal geen ‘beeld’ van iemand moeten hebben, maar steeds opnieuw in het NU de ander meemaken.

  2. Kan je verhaal als ervaringsdeskundige alleen maar bevestigen. Heb een groot aantal jaren thuis voor mijn vrouw gezorgd- en toen speelde haar dementie een zeer ondergeschikte rol- want onze diepe vriendschap werd er alleen maar door geintensiveerd en al dingen die wij “normale” mensen zo belangrijk vinden al die feiten en weetjes vielen weg en wat bleef was puur de ziel. En ook het laatste jaar in het verpleeghuis, waar ik twee tot drie keer per dag naar toeging was er een intens contact op zielsniveau. Het is ook zeker niet zo, dat het zogenaamde verstand de hele tijd weg is, want soms zijn er van die heldere momenten of minuten, dat je denkt hoe is het mogelijk. Dezelfde ervaring heb ik ook opgedaan met een vriend die ik in het verpleeghuis heb leren kennen.
    Hij is verleden week over gegaan en ik denk met diepe dankbaarheid aan hem en onze vriendschap terug. Het is overigens heel jammer, dat de theosofie zo weinig aandacht aan dementie en de ontstaansoorzaken daarvan geeft.
    Je ziet steeds meer mensen die op jonge leeftijd dementie krijgen en opvallend heel veel gevoelige vrouwen zielen. En ik vraag me af of de hektiek en de algemene vervreemding in deze maatschappij daar niet alles mee te maken heeft.
    Het was een hele moeilijke weg die we gegaan zijn, maar tevens een mooie met heel veel momenten van intens diepe vriendschap en tevens ook zeer zeer leerzaam.
    O.m. heb ik geleerd dat je godzijgedank helemaal geen woorden nodig hebt, om op zielsniveau intens met elkaar te kunnen communiceren.
    Al die woorden niets anders dan zinloos geblah, geblah.
    Ik vertrek voor drie maanden naar Tenerife en ga de stilte opzoeken want ik ben toevallig in een dorpje genaamd
    Costa del Silenco terecht gekomen.

  3. Dementie is heel goed te begrijpen als je het stervensproces kent.
    Het is het terug trekken van het leidende bewustzijn wat er voor zorgt dat de mens zijn lagere functies van bewustzijn los laat. Dit zijn volgens de Theosofie het Lichamelijk aspect (Sthula-Sarira) ,het Gevoelsaspect(Linga-Sarira)) ,de Vitaliteit (Prana)en de begeerte(Kama) en het lagere denken(Kama-Manas). Als deze laatste zich terug gaat trekken merken de omstanders vooral de dementie. Maar het mooiste is dat de daar bovenstaande denk aspecten (Buddhi) en (Atman)nog volledig werkzaam zijn en daarom is deze incarnatie niet verloren zoals sommigen deze fase zien.
    De dementerende mens lost een probleem op in dit leven om in een volgend leven weerverder te kunnen gaan. Er is niets zielig of triest aan. Het zou getuigen van mededogen als we deze mensen begeleiden in dit proces vanuit Mededogen. Samenvattend bij dementie zijn we getuige van het stervensproces wat zich aan ons toont,een zeer leerzame ervaring dus.

  4. Mag ik er nog een keer op hameren dat het hiernanogmaals een fabeltje is dat, zoals alle hoopgevende theorieën, van de levenden geestelijk gemanipuleerde doden met een te groot ego maakt.
    Het hiernanogmaals zijn onze kinderen die van ons erven. De geschiedenis van de mensheid is de geschiedenis van ons denken, onze zelf-gecreërde werkelijkheid om zo lang en zo veilig en zo comfortabel mogelijk te leven- wat per definitie een gevecht tegen de natuur is en dus alleen probleem-op-probleem stapelt en door de generaties heen tot een steeds grotere vervreemding leidt.
    Trouwens wij prenten onszelf voortdurend gedachten in dat het morgen beter zal zijn, daar heb je echt geen ontkenning van je sterfelijkheid voor nodig. Die gedachte zelfs over de dood heen tillen getuigt alleen maar van ongebreidelde angst of arrogantie en hoogmoed, tot aan het jezelf toekennen van een goddelijke status aan toe.
    Ik weet niet wie triester is, degene die dement is of degene die wel kan denken maar daar slechts leugens door leert en zo evengoed zichzelf vergeet.
    Prachtig om van dementie te leren hoe vriendschap is, ik vind het knap van Hans. Als moeder weet ik natuurlijk ook wel dat je geen woorden nodig heb om te communiceren, je wordt immers niet met woorden geboren, die ontwikkeling duurt heel erg lang.
    Dementie is zo afschuwelijk omdat je al die vastigheid die je denken je verleent, waarmee je onmacht in zoveel mogelijk kennis, grip, geld, status, macht, eigenwaarde, zelfvertrouwen enz. kan omzetten, weer kwijtraakt.
    Ik denk inderdaad dat vroege dementie een gevolg zal zijn van de “overload” die ons denken te verstouwen krijgt. Het gaat niet goed met de mensheid!

    Maar we zijn maar een fractie van een seconde op het totale leven van het universum en zelfs van de Aarde, en onze tijd zou wel eens op kunnen zijn, nietwaar?
    Is het dan geen mooi rondje geweest, vanaf de val uit het paradijs tot de totale puinhoop nu? Zijn we niet, geholpen door alle hoop-verhalen, uigegroeid tot een mensenplaag die elkaar en de Aarde leegeet? En is dat op allerlei manieren ook niet al in oude verhalen neergelegd?
    En wordt dat niet mede hier, op Katinka’s blog, misbruikt tot een vorm van individuele zelfverheerlijking, het complete tegendeel van wat het is???
    Vanaf het moment dat je geboren wordt ben je op weg naar de dood, dat geldt voor ons en voor het Universum als geheel, en voor onze Aarde. Dat zijn cycli met haar wetten.
    De aarde “schiep” ons om eigen energie te behouden, volgens de universele wet van behoud van energie haha. Die er dus iets anders uitziet, maar goed.
    Dat is onze rol in het kosmische gebeuren. Het leven van de aarde verlengen.
    Bij mensen zie je dat- op onze eigen-wijze- ook goed, de zwaksten maken het meeste herrie en leven.
    En zo is onze mensenwereld verkeerd om, wat werkelijk krachtig is is niets waard en machteloos, en de macht is in handen van wie niet weet.
    Onze hele mensenwereld hangt van onwetendheid aan elkaar en put dáár haar waarde uit. Belachelijk en werkelijk doodvermoeiend als je het mij vraagt.
    Wie ons kan genezen, wie ons kan leiden, wie ruzie kan beslechten, wie voor ons kan zorgen, wie ons wijzer kan maken, wie ons gouden bergen beloofd, die wordt op het schild gehesen. Het hele besef dat we dus in de grond slechts stumpers zijn zonder enig weet van hoe te leven wordt daarbij vergeten.
    Integendeel, ons niet weten en daarom zoeken wordt verheven tot “spiritualiteit”, als ware het iets hoogs in plaats van een fundamentele mismaaktheid in onszelf.
    Sorry dat ik hier maar weer wat losse flodders plaats, het hele plaatje is zo groot en van zovele kanten te bekijken dat ik toch slechts hints of doorkijkjes kan geven.

Reacties zijn gesloten.