Dalai Lama: Vrij van religie – boekrecensie

Bij het bezoek van de Dalai Lama aan Nederland, afgelopen zaterdag in Rotterdam Ahoy (uitverkocht) kregen we allemaal zijn laatste boek cadeau: ‘Vrij van religie: Een pleidooi voor ethisch bewustzijn en handelen in het dagelijks leven’. Aangezien ik de Engelse versie van het boek recent gelezen en gerecenseerd heb, dacht ik dat het een goed idee zou zijn om de Nederlandse versie ook te recenseren.

Dit boek is, buiten een eerder boek van de Dalai Lama, zonder precedent: hij schrijft een boek voor niet-Boeddhisten zonder het doel hen te bekeren.

Als Tibetaans Boeddhist is zijn benadering van ethiek – het centrale onderwerp van het boek ‘Vrij van Religie’ – automatisch anders dan dat van wie de debatten gevoerd door Westerse filosofen gevolgd heeft. In die terminologie komt wat Zijne Heiligheid geschreven heeft het dichtst in de buurt van ‘waardenethiek’ (virtue ethics): Motivatie is belangrijker dan effect, bij de vraag of iets juist handelen is.

Hij gaat voorbij de standaard Westerse benadering door te suggereren dat die motivatie getraind kan worden. In zijn onderbouwing hiervan grijpt hij niet alleen terug op het Tibetaans Boeddhisme, maar ook op de resultaten van modern neurologisch onderzoek. De Dalai Lama heeft decennia dialoog met deze wetenschappers achter de rug en hier komt de essentie daarvan voortdurend terug in zijn antwoord op de vraag hoe we een betere wereld kunnen bouwen.

De Dalai Lama ziet verschillende belangrijke uitdagingen die de mensheid onder ogen moet zien. Daarnaast brengt hij hoopvolle tekenen in kaart.

  • Welvaart en armoede en het probleem dat als we armoede oplossen door iedereen op het Westerse niveau van materiele luxe te brengen, de aarde het letterlijk niet aan kan. Hij kaart zowel de hebzucht aan van degenen aan de top, als de degradatie en verleidingen die armoede met zich mee brengt.
  • Geweld en oorlog. De Dalai Lama constateert dat we hier vooruitgang boeken, aangezien de meeste weldenkende mensen gewapend ingrijpen niet meer als eerste antwoord op problemen zien.

De Dalai Lama herhaalt wat zo langzamerhand bijna een cliché is: dat wat alle mensen gemeen hebben een behoefte aan geluk is. Dit is natuurlijk waar en het is de basis voor compassie zoals er in het Tibetaans Boeddhisme op gemediteerd wordt. Compassie (de wens dat alle wezens vrij mogen zijn van lijden) en het bijbehorende concept Liefde (de wens dat alle wezens geluk mogen hebben) staan hier centraal.

Vervolgens nuanceert hij zichzelf door het belang van onderscheidingsvermogen te benadrukken. Liefde en Compassie kunnen tot hele domme handelingen leiden. Alleen met wijsheid is het mogelijk om mensen werkelijk te helpen.

Het boek wordt afgesloten met vier hoofdstukken over het trainen van het bewustzijn. Het laatste hoofdstuk bevat een aantal seculiere meditaties die de lezer kan gebruiken om zijn/haar eigen bewustzijn te trainen.

Als niet-seculiere lezer* en bewonderaar van de Dalai Lama, vraag ik me af hoe dit boek aan komt bij het bedoelde publiek. Ik ben nauwelijks representatief. Ik vond het goed geschreven, makkelijk te verteren en interessant. Er is zeker behoefte aan seculiere meditatie, dus de meditaties zullen zeker nuttig zijn voor sommige lezers.

Vanuit Boeddhistisch perspectief is het boek een beetje oppervlakkig, maar dat kan ook nauwelijks anders.

  • Auteur: Zijne Heiligheid de Dalai Lama
  • Titel: Vrij van religie: een pleidooi voor ethisch bewustzijn en handelen in het dagelijks leven
  • ISBN: 9789056703196
  • Uitvoering: paperback
  • Aantal pagina’s: 208
  • Druk: 3
  • Vertaler: Bert van Baar
  • Verschijningsdatum: april 2013
  • Eerste uitgave: Beyond Religion
  • Speciale uitgave ter gelegenheid van de lezingen van Zijne Heiligheid de Dalai Lama in Nederland op 11 mei 2014
  • Milinda Uitgevers B.V., Rotterdam 2013 (Asoka)

2014-05-13 10.38.23* Feitelijk ben ik wel seculier als je de Indiase definitie van seculier volgt: In India is de staat niet zozeer vrij van religie, maar accepteert ze alle religies. Dat is een gevolg van de eeuwenlange aanwezigheid van talloze religies op het subcontinent. De Dalai Lama benadrukte dit aspect in zijn publieke lezing afgelopen zondag – en constateerde dat de Engelse titel (Beyond Religion) niet helemaal de juiste connotatie heeft. De Nederlandse titel (vrij van religie) is vanuit deze gedachte nog erger.