Kleine stapjes of grote veranderingen – over zelfbeheersing en gewoonte

Op mijn 21ste besloot ik dat het tijd was aan mijn sociale vaardigheden te werken. In plaats van er een hobby bij te nemen of iets dergelijks hield ik op met mijn studie en besloot een baan te nemen. Dat vonden mijn ouders maar niets en uiteindelijk ging ik naar een MBO opleiding verzorging. Daar werd ik na een paar maanden weg gestuurd omdat het wassen van bejaarden niets voor mij was: ik wou vooral met ze praten. Gelukkig was ik begonnen met bijles geven en was ik daar vrij goed in, dus ging ik naar de lerarenopleiding. Na een paar jaar had ik een diploma en ging ik aan het werk op middelbare school na middelbare school – waar ik steeds weer ontslagen werd omdat orde houden me niet gegeven was.

De les? Het werkt niet om jezelf in een richting te forceren die niet bij je past. Ik ben een introvert al zien valt dat tegenwoordig niet meer zoveel op. Vijf jaar na mijn laatste onderwijsbaan voelt het alsof de stress die ik daar opgedaan heb eindelijk uit mijn systeem is verdwenen.

Ik zou mensen nooit aanraden te doen wat ik deed: kleine stapjes zijn veel minder riskant. Ik had de IT in kunnen gaan, meer kunnen verdienen en redelijke sociale vaardigheden op kunnen doen in het bedrijfsleven. Vermoedelijk zou ik dan nerveuzer zijn bij het idee om voor een groep te staan dan ik nu ben, maar dat is ongeveer het enige voordeel van de route die ik genomen heb.

Een zelfde soort verhaal kun je houden bij doelen als afvallen, meer gaan bewegen etc. Vind een manier om stap voor stap in een gezonde richting te bewegen. Als je dat doet is de kans dat je het vol houdt een stuk groter en de kans op terugval een stuk kleiner. En dan raak je ook minder snel ontmoedigd.

Ik ken een stel dat zich aan het voorbereiden is op de Boeddhistische Lekengeloften. Zoals geldt voor de meeste goed opgeleide succesvolle mensen was alcohol onderdeel van hun routine. In hun pogingen om te minderen zijn ze al een aantal keer terug gevallen. De voornaamste uitdaging zijn sociale situaties waarin ze gewend zijn alcohol te schenken en te consumeren. Een tijdje terug kondigden ze trots aan dat ze nu maar een glas wijn per week drinken.

Omdat ze dit als stel op zich genomen hebben kunnen ze elkaar in de gaten houden. Ze kunnen hun thuiscultuur veranderen en alle andere obstakels ook samen onder ogen zien. Dit maakt het makkelijker om dit soort fundamentele veranderingen in levensstijl tot stand te brengen. Toch is het geen verassing dat ze er zo’n moeite mee hebben: gewoonte is een belangrijk deel van ons dagelijks leven.

Het klinkt zo klein: geen alcohol meer drinken… zeker voor mij na bijna 20 jaar geheelonthouding klinkt het niet zo heel drastisch. Maar vanwege alle sociale implicaties is het toch een moeilijke gewoonte om overheen te komen.

Wilskracht is een belangrijke factor in zulke situaties. Aan het eind van het jaar zullen veel mensen weer goede voornemens op zich nemen en doelen voor zichzelf stellen. We weten allemaal hoe onwaarschijnlijk het is dat mensen die goede voornemens handhaven en hun doelen bereiken. Maar ja, als het om onze eigen goede voornemens gaan negeren we die statistieken natuurlijk net zo hard als iedereen.

De reden dat het vaak niet werkt is dat er wilskracht nodig is om ingebakken gewoontes aan te pakken. Zolang nieuw gedrag nog geen gewoonte is, is er elke keer weer wilskracht voor nodig om bij die zoete snacks weg te blijven, dat glas wijn niet in te schenken of ’s ochtends te gaan joggen.

Jammer genoeg is wilskracht een beperkte psychologische resource. Als er wilskracht nodig is om niet te roken, wordt het moeilijker om niet te snacken. Dat verklaart dat mensen vaak aankomen als ze oph0uden met roken.

Het goede nieuws is dat zodra het nieuwe gedrag een gewoonte is, je aan een volgend punt op je zelf-ontwikkelings lijstje kunt gaan werken.

Nog meer goed nieuws: wilskracht kan getraind worden, maar verwacht niet dat terwijl je aan het trainen bent alle aspecten van je leven even goed op rolletjes blijven lopen.

Sommige onderzoekers denken zelfs dat een van de redenen dat arme mensen arm blijven is dat het zo veel energie kost om voortdurend de goedkoopste boodschappen te doen, dat ze geen energie over hebben om hun leven anders in te richten.

Grote veranderingen hebben wel een voordeel: ze brengen een verandering van context met zich mee. Dat is de reden dat mensen in de verslavingszorg eerst helemaal geïssoleerd worden en dat een retreat kan werken: In een nieuwe context bouwen we nieuwe gedragspatronen op. Die nieuwe gedragspatronen in het oude leven integreren is een stuk moeilijker: oude gewoonten, oude triggers (zoals dat café waar je je drankmaatjes ontmoet)…

De reden dat ik niet meer bang ben voor groepen te staan is dat ik ze uur na uur, dag na dag, week na week onder ogen moest zien. Het werkte om mijn omstandigheden drastisch te veranderen en aangezien ik het lang genoeg heb volgehouden is dat nu een vaardigheid die ik voor de rest van mijn leven op zak heb. Maar er is altijd een prijs die betaald moet worden.